Бүгінде оңтүстік, батыс аймақтарда және мегаполистерде халық саны айтарлықтай өсіп келе жатыр. Ал, солтүстік аймақтарда, керісінше, халық санының азаю үрдісі байқалды. Демографиялық тепе-теңдікті ұстап тұру, жалпы еңбек нарығын, еңбек күшін реттеу мақсатында елімізде 2017 жылдан бастап Оңтүстіктен Солтүстікке қоныс аудару бағдарламасы жүзеге асып келеді.
Оңтүстіктен солтүстікке көші-қон мәселесі әрдайым Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев назарында. Президент «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» мақаласында қазақстандықтардың қалалық жерге жаппай қоныс аударуына байланысты көптеген ауылдарда, әсіресе шекара маңындағы елді мекендерде халық саны күрт азайғанына алаңдаушылығын білдірген болатын.
2024 жылдың 9 айында халық тығыз қоныстанған Шымкенттен еңбек күші тапшы солтүстік өңірлерге 83 отбасы көшіп, ерікті қоныс аудару мемлекеттік бағдарламасының қатысушылары болды.
Жалпы, 2024 жылы Шымкенттен 250 отбасыны көшіру жоспарланған.
Шымкент қалалық Мансап орталығы мамандарының мәлімдеуінше, солтүстік өңірлерде мамандардың жетіспеушілігі әсіресе денсаулық сақтау және білім беру салаларында сезіледі.
Айта кетейік, аталған бағдарлама 2017-2021 жылдарға арналған «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасының «Жұмыс күшінің ұтқырлығын арттыру» үшінші бағыты аясында жүзеге сырылды.
Ал, 2022 жылдан бері жаңадан «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» ұлттық жобасы іске асырылуда.
Шымкенттіктер Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Абай, Қостанай, Ұлытау және Қарағанды облыстарына қоныс аудара алады. Айта кетерлігі, Ақмола облысы қандастарды қабылдайды.
«Қазір қоныс аударушылар саны артып келеді, өйткені жақсы жеңілдіктер бар. Бізге әр екі айда әр түрлі аймақтардан делегаттар келеді. Олар тұрғын үймен қалай қамтамасыз етілетінін, кәсіпкерлік қызмет үшін қандай мүмкіндіктер бар екенін айтады. Қоныс аударушыларға да белгілі талаптар қойылады», – дейді Шымкент қаласының Мансап орталығының мамандары.
Солтүстік және шығыс аймақтарға көшуге бел буған шымкенттіктердің арасында қандастардың бірде-бір отбасы жоқ.
Ресми деректерге жүгінсек, 2022 жылы Шымкенттен солтүстікке 193 отбасы немесе 697 адам қоныс аударған. Ал, 2023 жылы 160 отбасы немесе 702 адам тұрғылықты жерін ауыстыруға ниет білдірген. Көшіп кетушілердің ең көбі –78 немесе 313 адам Солтүстік Қазақстан облысына қоныс аударды. Екінші орында Шымкенттен 52 отбасы немесе 268 адам кеткен Павлодар облысы тұр. 20 отбасы (82 адам) Қостанай облысына, 6 отбасы (21 адам) – Шығыс Қазақстан облысына, 3 отбасы (13 адам) Абай облысына және бес адамнан тұратын бір отбасы жаңа тұрғылықты жері үшін Қарағанды облысын таңдаған.
Мансап орталығы мамандарының айтуынша, Шымкентте «Оңтүстіктен – Солтүстікке» бағдарламасы сұранысқа ие. Солтүстік немесе шығыс өңірлерге көшуге шешім қабылдаған шымкенттіктер кеңес алу үшін Мансап орталығына өтінішпен жүгінеді. Болашақ тұрғылықты жері анықталғаннан кейін орталықтың өкілдері таңдалған аймақтағы қабылдаушы өңірге хабарласып, сол жақтың шақыртуын күтеді. Содан кейін қажетті құжаттарды жинап, содан кейін көшеді.
– Біз жергілікті жерлердегі әріптестерімізбен және қоныс аударушылардың өздерімен олар толық қоныстанғанға дейін байланыста боламыз, — деп түсіндірді мамандар.
Сарапшылардың мәлімдеуінше, Солтүстік өңірлерге көшуге деген ұмтылысты тек Шымкент қаласының жасы орта жастан асқан тұрғындары білдіреді. Шымкентте олардың көпшілігі жалдамалы пәтерлерде тұрады, кейде тұрақты жұмысы жоқ. Көшу оларға өз үйлерін табуға мүмкіндік береді. Ұтқырлық сертификатын алғаннан кейін олар үй сатып алу үшін оның құнының тек 50% -ын төлейді. Сонымен қатар, жұмысқа орналасуға кепілдік беріледі, ал олардың балалары балабақшалар мен мектептерде орналастырылады. Отбасының әрбір мүшесіне көшуге субсидия ретінде 70 АЕК төленеді, бұл бүгінде 258 440 теңгеге сәйкес келеді.
Қазақстанда 2024 жылдың басынан бастап 5 мыңға жуық адам өз еркімен қоныс аудару мүмкіндігін пайдаланды. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәлімдеуінше, 2024 жылғы 1 шілдедегі деректерге сәйкес, ерікті қоныс аудару шеңберінде жұмыс күшінің ұтқырлығын арттыру үшін жұмыс күші артық өңірлерден еңбек тапшылығы бар өңірлерге 4 869 адам, оның ішінде 1 891 қандас және 2 978 қоныс аударушы қоныс аударды. Барлық қоныс аударушыларға мемлекеттік қолдау шаралары көрсетілді.
Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәлімдеуінше, 2024 жылдың соңына дейін Оңтүстіктен Солтүстікке 9 483 адамды көшіру жоспарланған.
Осы жоспарға сәйкес, Павлодар облысына – 2 036 адам, Солтүстік Қазақстан облысына –1 163, Қостанай облысына –540, Шығыс Қазақстан облысына – 402, Абай облысына – 362, Ақмола облысына – 285, Қарағанды облысына – 43, Ұлытау облысына – 38 адамды көшіру жоспарланған.
Оңтүстіктен солтүстікке көші-қон мәселесі Қазақстандағы мемлекет басшысының назарында. «Тәуелсіздік ең қымбат» мақаласында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстандықтардың қалалық жерге жаппай қоныс аударуына байланысты көптеген ауылдарда, әсіресе шекара маңындағы елді мекендерде халық саны күрт азайғанын атап өтті. Бұл мәселені шешу үшін тұрғындарды оңтүстік өңірлерден елдің солтүстік және шығыс бөліктеріне көшіру бағдарламасы жүзеге асырылуда.
Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің отырыстарында Тоқаев азаматтардың оңтүстік өңірлерден елдің солтүстігіне қоныс аудару жағдайларын жақсартуды тапсырды. Ол мигранттарды ынталандыру үшін қосымша шара ретінде оларға берілетін жәрдемақы мөлшерін 35 айлық көрсеткіштен 70-ке дейін екі есеге арттыру қажет екенін атап өтті.
ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің хабарлауынша, ерікті қоныс аудару шеңберінде қоныс аударушыларға мемлекеттік қолдаудың мынадай шаралары ұсынылады:
* қоныс аударушыға және оның әрбір отбасы мүшесіне бір рет 70 АЕК (258 440 теңге) мөлшерінде көшуге материалдық көмек беріледі.
* қоныс аударушының отбасына, оның ішінде жалғызбастыларға он екі ай бойы ай сайын тұрғын үйді жалдау (жалға алу) және коммуналдық қызметтерді өтеуге материалдық көмек беріледі.
* қысқа мерзімді кәсіптік оқытуға жолдама;
* жұмысқа орналасуға немесе кәсіпкерлік бастаманы дамытуға жәрдемдесу; экономикалық ұтқырлық сертификаттарын беру.
Бұдан басқа, өңіраралық қоныс аударуға жәрдем көрсететін жұмыс берушілерге тұрғын үймен қамтамасыз етілген және кемінде екі жыл мерзімге тұрақты жұмысқа қабылданған әрбір қызметкер үшін 400 АЕК мөлшерінде жұмысқа орналасуға біржолғы субсидия беріледі.
Қазақстанда 2017 жылдан бері оңтүстіктен солтүстікке көш бағдарламасы жұмыс істеп, мыңдаған адам қоныс аударған. Билік осы арқылы қазақтар аз тұратын солтүстіктегі облыстарға оңтүстіктен халықтарды көшіруді көздейді.
2024 жылдың 14 қазанындағы мәлімет бойынша, Enbek.kz электронды еңбек биржасында өңіраралық қоныс аудару бағдарламасына көшуге 6059 өтініш берілген.